
Iran Oo Diiday Wadahadallada nukliyeerka inta dagaalku socdo iyadoo Q/Midoobay ku baaqday in la muujiyo is-xakameyn.
Xigasho: Reuters
Iran waxay sheegtay Jimcihii inay diiddan tahay in laga hadlo mustaqbalka barnaamijkeeda nukliyeer inta lagu jiro weerarada Israel, iyadoo Yurub isku dayeyso inay ku qanciso Tehran inay wadahadallada dib ugu soo laabato, halka Mareykanka uu ka fiirsanayo inuu ku lug yeesho dagaalka.
Israa’iil, oo toddobaad guda galay olole dagaal, waxay sheegtay inay beegsatay tobanaan bartilmaameed ciidan ah, oo ay ku jiraan goobo lagu sameeyo gantaallada, hay’ad cilmi-baaris ah oo la sheegay inay ku lug lahayd horumarinta hubka nukliyeerka ee Tehran, iyo saldhigyo ciidan oo ku yaal galbeedka iyo bartamaha Iran.
Ciidamada Israel ayaa markii dambe sheegay inay weerareen bateriyada gantaallada difaaca cirka ee ku yaalla koonfur-galbeed Iran si ay u gaaraan xukun buuxa oo cirka ah. Qaraxyo ayaa laga maqlay gobolka Khuzestan ee koonfur-galbeed Iran, waxaana ugu yaraan afar qof ku dhimatay, sida ay warisay wakaaladda wararka ee IRNA.
Ugu yaraan shan qof ayaa ku dhaawacmay kadib markii Israel ay ku dhufatay dhisme shan dabaq ah oo ku yaal Tehran, kaasoo ay ku jireen maqaaxi rooti iyo meel lagu qurxiyo timo, sida uu sheegay wakaaladda wararka ee Fars. Difaacyada cirka ee Iran ayaa la hawlgeliyay fiidnimadii Jimcaha, sida uu sheegay Fars.
Iran ayaa gantaallo ku garaacday magaalada Beersheba ee koonfurta Israel iyo Haifa ee waqooyiga, taas oo waxyeello u geysatay masaajid laga dhisay xilligii Cusmaaniyiinta, sida uu sheegay Wasiirka Arrimaha Dibadda ee Israel, Gideon Saar. Fiidiyow kasoo baxay wasaaradda arrimaha dibadda Israel ayaa muujiyay burbur xooggan oo gaaray dhisme dhaadheer oo ag jooga masaajidka, kaasoo ay ku taallo laan ka tirsan wasaaradda arrimaha gudaha ee Israel.
Haifa waa halka ugu mashquulka badan dekedaha Israel sidoo kalena waa xarun ciidan badeed.
Wakaaladda Fars ayaa soo xigatay afhayeen milateri oo Iranian ah oo sheegay in weeraradii Jimcaha Iran ee gantaallada iyo diyaaradaha aan duuliyaha lahayn ay ku beegsadeen goobo ciidan, warshado difaac iyo xarumaha taliska iyo xakamaynta, iyagoo isticmaalaya gantaallo fogaan-dheer iyo kuwa culus.
Mas’uul ciidan oo Israeli ah ayaa sheegay in ku dhowaad 20 gantaal ay Iran soo ridday, taasoo ay ugu yaraan laba qof ku dhaawacmeen, sida ay sheegeen adeegyada ambalaasta Israel.
Danjiraha Israel u fadhiya Qaramada Midoobay, Danny Danon, ayaa u sheegay Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay in dalkiisu usan joojin doonin weerarada ilaa laga burburiyo hanjabaadda nukliyeerka Iran. Danjiraha Iran ee QM, Amir Saeid Iravani, ayaa ugu baaqay Golaha Ammaanka in uu tallaabo qaado, wuxuuna sheegay in Tehran ay ka walaacsan tahay wararka sheegaya in Mareykanku uu ku biiri karo dagaalka.
KHATARTA NUKLIYEERKA
Madaxa hay’adda kormeerka nukliyeerka ee Qaramada Midoobay (IAEA), Rafael Grossi, ayaa ka digay in lagu weeraro goobaha nukliyeerka, wuxuuna ugu baaqay dhinacyada inay muujiyaan xakameyn buuxda.
“Weerar milatari oo lagu qaado xarumo nukliyeer… wuxuu keeni karaa sii deyn raadiyeed (radiation) oo leh cawaaqib xun gudaha iyo dibadda dalka la weeraray,” ayuu Grossi u sheegay Golaha Ammaanka.
Wuxuu hadlay maalin kadib markii sarkaal Israeli ah uu sheegay in “ay ahayd qalad” in afhayeen milatari uu sheegay in Israel ay weerartay Bushehr, oo ah warshadda kaliya ee tamarta nukliyeerka ee Iran. Wuxuu intaas ku daray in uusan xaqiijin karin ama beenin karin in Bushehr, oo ay Ruushka dhiseen, ay waxyeello gaaray.
Iran waxay sheegtay Jimcihii in difaacyadeeda cirka la hawlgeliyay magaalada Bushehr, balse faahfaahin kama bixin.
Israel waxay sheegtay inay go’aansatay in ay burburiso awoodda nukliyeerka ee Iran balse aysan dooneynin musiibo nukliyeer ah.
Xoghayaha guud ee Qaramada Midoobay, António Guterres, oo isna ka hadlay Golaha Ammaanka, ayaa sheegay in khilaafka u dhexeeya Iran iyo Israel uu “dab qabsan karo oo aan cidna xakameyn karin”, wuxuuna ugu baaqay dhinacyada inay fursad siiyaan nabadda.
Ruushka iyo Shiinaha ayaa dalbaday degdeg u dejinta xiisadda.
Aqalka Cad ee Mareykanka ayaa sheegay Khamiistii in Madaxweynihii hore Donald Trump uu go’aan ka gaari doono ka qeybgalka Mareykanka ee dagaalka labada toddobaad ee soo socda. Trump ayaa la sheegay inuu shir guddoominayey kulan amniga qaran ah oo ku saabsan Iran oo ka dhacay Aqalka Cad Jimcihii, sida uu sheegay sarkaal Mareykan ah.
Wakiilka gaarka ah ee Trump, Steve Witkoff, ayaa si joogto ah ula xiriira Iran, iyadoo Qatar ay dhex-dhexaadineyso, sida uu sheegay sarkaalku.
Wasiirka Arrimaha Dibadda ee Iran, Abbas Araqchi, ayaa sheegay in aysan jirin wax wadahadal ah oo lala yeelan karo Mareykanka “illaa weerarada Israel ay joogsadaan”. Hase yeeshee, wuxuu markii dambe yimid magaalada Geneva si uu ula kulmo wasiirada arrimaha dibadda ee Yurub, kuwaas oo rajeynaya in la helo waddo dib loogu bilaabo wadahadallada barnaamijka nukliyeerka ee Iran.
Ka hor kulanka uu la yeelan doono Faransiiska, Britain, Jarmalka iyo madaxa siyaasadda arrimaha dibadda ee Midowga Yurub, laba diblomaasi ayaa sheegay in Araqchi lagu wargelin doono in Mareykanku weligiis u furan yahay wadahadal toos ah, balse rajada laga qabo wax horumar ah ay tahay mid hooseysa.
BALAARINTA URANIUM-KA
Sarkaal sare oo Iranian ah ayaa u sheegay Reuters in Iran ay diyaar u tahay inay ka hadasho xadidaadda uranium-ka la taagayo (enrichment), balse qorshe kasta oo lagu dalbanayo in gebi ahaanba la joojiyo taagista uranium-ka (zero enrichment) la diidi doono, “gaar ahaan hadda iyadoo Israel ay weerar ku hayso.”
Wasiirka Arrimaha Dibadda ee Israel, Saar, oo ka hadlayay Haifa, ayaa sheegay in uu aad uga shakisan yahay niyadda Iran. “Waxaan ka ognahay taariikhdooda inay aanay daacad ka ahayn wadahadalka,” ayuu yiri.
Israel waxay weerar ku bilowday Iran Jimcihii hore iyadoo sheegtay in cadowgeeda muddada dheer uu ku dhow yahay in uu sameeyo hub nukliyeer. Iran oo sheegtay in barnaamijkeedu yahay mid nabadeed ayaa si toos ah ugu jawaabtay iyadoo gantaallo iyo diyaarado drone ah ku garaacday Israel.
Israel si weyn ayaa loo aaminsan yahay inay leedahay hub nukliyeer, inkastoo aysan weligeed xaqiijin ama beenin arrintaas.
Weerarada cirka ee Israel ayaa sababay dhimashada 639 qof oo Iranian ah, sida ay sheegtay hay’ad xuquuqul insaanka u dooda oo fadhigeedu yahay Mareykanka (HRANA). Dadka dhintay waxaa ku jira taliyayaal ciidan sare iyo khuburo nukliyeer.
Dhinaca Israel, 24 qof oo rayid ah ayaa ku dhintay weerarada gantaallada ee Iran, sida ay sheegeen maamulka Israel.
Reuters ma xaqiijin karto tirada khasaaraha labada dhinac.
Mas’uuliyiin reer galbeed iyo kuwa gobolka ayaa sheegay in Israel ay isku dayeyso inay burburiso dowladnimada Hogaamiyaha Sare Ayatollah Ali Khamenei.
Kooxo mucaarad Iranian ah ayaa rumeysan in fursadooda ay dhowdahay, balse dadka ka qayb qaatay mudaaharaadyadii hore waxay sheegeen in aysan diyaar u ahayn inay kacdoon ballaaran bilaabaan xilli dalkooda la weerarayo.
Warbaahinta dowladda Iran waxay soo warisay mudaharaadyo “midnimo iyo iska caabin ah” oo ka dhacay magaalooyin badan.
W/D: Wariyeyaasha: Alexander Cornwell, Parisa Hafezi, Trevor Hunnicutt, Steve Holland
Qoraalka: Michael Georgy, Gareth Jones
Tafatirka: Howard Goller, Stephen Coates, Andrew Cawthorne, Timothy Heritage, William Maclean, Diane Craft.